Kryzys – Jak sobie poradzić?

Sytuacja pandemii, w jakiej funkcjonujemy od kilku miesiecy wpływa na gospodarkę, kondycję firm i nasze codzienne życie. Z każdej z tych perspektyw można mówić o kryzysie, w jakim się znaleźliśmy. Czy na pewno to kryzys? Czy kryzys jest doświadczany przez każdego z nas? Jak wygląda kryzys z perspektywy psychologicznej? 

Sytuacje noszące znamiona kryzysu towarzyszą nam od zarania dziejów. Mówimy o kryzysach, sytuacjach stresowych, czy trudnych. I jesteśmy dobrze przygotowani do radzenia sobie w tych sytuacjach, ponieważ stanowią one nieodłączny element naszego życia. Co nie oznacza, że w osobistym doświadczeniu te trudne, kryzysowe sytuacje mogą na trwałe odcisnąć piętno na naszej psychice.

Czym jest kryzys?

Pod pojęciem kryzys kryje się kilka znaczeń.

1. Kryzys to sytuacja zagrożenia.

Po pierwsze mianem kryzysu definiujemy sytuację, która zagraża zaspokajaniu istotnych dla człowieka potrzeb, realizacji celów i chronienia najistotniejszych wartości. Na ile sytuacja, w jakiej znajdujemy się dzisiaj jest kryzysowa dla konkretnej osoby, zależy od tego, jak na co dzień wygląda jej życie. W momencie, kiedy piszę te słowa mamy obowiązek izolacji, przebywania w domach, przemieszczania się wyłącznie w określonych z góry celach (praca, zakupy żywności, lekarz, czy spacer z psem). Nasze podstawowe potrzeby nadal mogą być jednak zaspokajane. Choć nie wszystkie.

Jedną z najważniejszych potrzeb jest bowiem poczucie bezpieczeństwa, stabilności, postrzegania świata jako przewidywalnego i dającego się kontrolować. Czyli świata, w którym wstając rano mogę przewidzieć prawdopodobieństwo zrobienia sobie smacznego śniadania, uzyskania całusa od małżonka i dzieci, wykonania telefonu, złożenia raportu szefowi i wypicia lampki wina do kolacji, przy okazji której zaplanuję z rodziną wspólne wakacje. Na wszystkie te sytuacje mam, przynajmniej w jakimś stopniu, wpływ. W sytuacji kryzysowej mogę stracić wiele z tych narzędzi, które dają mi poczucie kontroli otaczającej rzeczywistości. Często takie kryzysy noszą miano traumatycznych, ponieważ wywołują je zdarzenia nagłe, niespodziewane, silnie urazowe, które zagrażają wspomnianemu wyżej bezpieczeństwu, poczuciu tożsamości, czasem zdrowiu i życiu.

2. Kryzys to reakcja.

Drugi sposób rozumienia terminu „kryzys” to reakcja człowieka na tę specyficzną sytuację. Reakcja ta charakteryzuje się dezorganizacją zachowania oraz częstym przeżywaniem przykrych emocji takich jak silny lęk, przygnębienie, czasami złość, intensywny gniew. Jeśli tak patrzymy kryzys, możemy przypuszczać, że wielu z nas kryzysu nie doświadcza, mimo trudnej sytuacji związanej  z pandemią koronawirusa.

Jak można pomóc osobie  w kryzysie?

Reakcja kryzysowa na sytuację trudną jest ograniczona w czasie. Zwykle trwa od sześciu do ośmiu tygodni. Właśnie w tym okresie kluczowe jest podjęcie działań, mających na celu wsparcie osoby do poradzenia sobie z trudną sytuacją. Oczywiście im szybciej to wsparcie dostanie, tym większa szansa na powrót do równowagi, zamiast przekształcenia się reakcji kryzysowej w tzw. stan chroniczny.

Co ważne, osoba doświadczająca kryzysu jest zwykle bardzo otwarta na uzyskanie pomocy od otoczenia, a doświadczenie wspierającej obecności innych ludzi jest czynnikiem ułatwiającym poradzenie sobie w trudnej sytuacji.

Zawsze celem działań jest  przywrócenie umiejętności samodzielnego radzenia sobie z trudnościami. Tak naprawdę im więcej własnych zasobów wykorzysta się w poradzeniu sobie z trudną sytuacją, tym bardziej efektywny będzie ten proces. Sam kryzys stanie się doświadczeniem, z którego będzie można korzystać w przyszłości, wzmacniając przy okazji poczucie własnej skuteczności, odporność psychiczną.

Osoba w kryzysie potrzebuje jak najszybszego udzielenia jej pomocy. Odpowiedzi na jej bieżące potrzeby, wsparcia.

Co to oznacza?

• Bądź aktywny, zaangażowany. Interesuj się. Kontaktuj jak najczęściej.
• Przekazuj rzeczowe, konkretne informacje dotyczące zarówno sytuacji jak, i możliwych do podjęcia w niej działań. Nie bój się być Zwłaszcza w początkowej fazie kryzysu, kiedy osoba go przeżywająca może doświadczać szoku, silnego, paraliżującego lęku, a także może mieć trudność z organizacją własnego działania.
• Zapewnij różne rodzaje wsparcia:

– emocjonalne (stwórz poczucie przynależności, opieki, zadbanie o bezpieczeństwo, okazuj tolerancję i szacunek dla nawet trudnych, często nieracjonalnych reakcji osoby),

– informacyjne (przekazuj informacje, które sprzyjają lepszemu zrozumieniu sytuacji, położenia życiowego i problemu, a także dostarczanie informacji zwrotnych o skuteczności podejmowania przez osobę wspieraną działań zaradczych),

– instrumentalne (instruuj, przekazuj informacje o konkretnych sposobach postępowania).

• Pomagaj w szukaniu dostępnych możliwych strategii radzenia i podejmowaniu właściwych wyborów. Na początku kryzysu, osoba znajduje się w stanie utrudniającym podejmowanie decyzji i działań, jednakże później ma większą otwartość na dostrzeganie własnych możliwości. Możemy jej pomóc zobaczyć, iż istnieją dostępne rozwiązania.

Jak sobie poradzić, gdy sami doświadczamy kryzysu?

• W pierwszych chwilach możemy mieć poczucie że znajdujemy się w sytuacji bez wyjścia. Tak zazwyczaj reagujemy w nagłych, nowych i trudnych sytuacjach. To przeświadczenie nie jest prawdziwe. Jest wynikiem silnej reakcji na sytuacje kryzysową. Z czasem zobaczymy możliwości poradzenia sobie.
• Jeśli doświadczamy różnych, skrajnych, niekiedy sprzecznych emocji pamiętajmy, że „jest to normalna reakcja na nienormalne wydarzenia” – tak zazwyczaj reaguje ludzki umysł w zderzeniu z nieprzewidywalną sytuacją.
• Nie bójmy się prosić i korzystać z pomocy innych.
• Nie wybiegajmy daleko w przyszłość.  Zajmijmy się tym co aktualne, na tu i teraz, czymś nad czym mamy kontrolę.
• Zróbmy coś małego, ale przyjemnego, o ile to możliwe (drobne aktywności fizyczne, rozmowa z kimś życzliwym, być może z osobą która doświadczyła podobnych trudności, korzystanie z technik relaksacyjnych i obniżających napięcie).

Pamiętajmy, choć w pierwszych chwilach może się to wydawać niedorzeczne, iż efektem przeżycia kryzysu może być też i rozwój, zmiana, przewartościowanie naszego życia. Na to w jaki sposób patrzymy na trudną sytuację, jakie nadajemy jej znaczenie i w jaki sposób ją wykorzystamy mamy realny wpływ.

Autor: Aleksandra Patyk-Rybka psycholog, terapeuta, trener

Zobacz więcej artykułów na temat rozwoju osobistego tutaj

Poznaj naszych ekspertów i napisz do nas.